- Ανδρέας (άγιος)
- Αδελφός του Αποστόλου Πέτρου και ένας από τους 12 Αποστόλους. Καταγόταν από τη Βηθεσδά της Γαλιλαίας (Ιω. 1,44) και ήταν μαθητής του Ιωάννη του Προδρόμου, πριν γίνει μαθητής του Χριστού (Ιω. 1,40 εξ.). Ονομάζεται Πρωτόκλητος,γιατί ήταν από τους πρώτους μαθητές του Χριστού.
Η κλήση του στο αποστολικό αξίωμα έγινε στη θάλασσα της Γαλιλαίας (λίμνη Γενησαρέτ), όπου με τον πατέρα του Ιωνά και τον αδερφό του Πέτρο ασκούσε το επάγγελμα του ψαρά (Ματθ. 4,18 εξ., Μαρκ. 1,16 εξ.). Ο Α., εκτός από τον κατάλογο των Αποστόλων όπου έχει τιμητική θέση (αναφέρεται στην πρώτη τετράδα), παρουσιάζεται σε δύο περιπτώσεις: στο θαύμα της διατροφής των πέντε χιλιάδων αντρών, όπου κάνει γνωστό το παιδί που είχε πέντε κρίθινα ψωμιά και δύο ψάρια (Ιω. 6,8 εξ.), καθώς και στο Ιω. 12,22, όπου μεσολαβεί μεταξύ του Χριστού και των Ελλήνων που παρακάλεσαν τον Φίλιππο για να πετύχουν μία συνομιλία με τον Ιησού.
Για τη μετέπειτα αποστολική του δράση μαθαίνουμε από εκκλησιαστικούς συγγραφείς (Ευσέβιος Καισαρείας, Νικηφόρος Κάλλιστος κ.ά.) και από τα εξής απόκρυφα βιβλία: α) Πράξεις και μαρτύριον του Αγίου Αποστόλου Ανδρέου, β) Πράξεις Ανδρέου και Ματθαίου εις την πόλιν των ανθρωποφάγων, γ) Πράξεις και περίοδοι του Αγίου Αποστόλου και πανευφήμου Ανδρέου εγκωμίω συμπεπλεγμέναι και δ) Μαρτύριον του Αγίου Αποστόλου Ανδρέου.
Ο άγιος Α., σύμφωνα με τις πηγές αυτές, κήρυξε σε πόλεις του Εύξεινου Πόντου (Σινώπη, Αμισός, Τραπεζούντα, Βυζάντιο), στη Βιθυνία, τη Σκυθία, τη Θράκη και τη Μακεδονία και κατέληξε στην Πάτρα, όπου το κήρυγμά του και οι θαυματουργικές θεραπείες ασθενών προσηλύτισαν πολλούς στον χριστιανισμό. Μεταξύ αυτών ήταν η γυναίκα του Ρωμαίου ανθύπατου Αιγεάτη Μαξιμίλα και ο αδελφός του Στρατοκλής, που χειροτονήθηκε από τον άγιο A. επίσκοπος. Στην Πάτρα, o Πρωτόκλητος μαρτύρησε κατά τους τελευταίους μήνες της αυτοκρατορίας του Νέρωνα (54-68), αφού δέθηκε πάνω σε σταυρό (η παράδοση για τον χιαστό σταυρό είναι μεταγενέστερη, του 12ου ή 13ου αι.). Τμήματα του ιερού του λειψάνου μεταφέρθηκαν αργότερα στην Κωνσταντινούπολη (3 Μαρτίου 357) και τοποθετήθηκαν στον ναό των Αγίων Αποστόλων. Η τίμια κάρα του Πρωτόκλητου, αφού ήρθε πάλι στην Πάτρα, μεταφέρθηκε από τον Θωμά Παλαιολόγο στη Ρώμη (Απρίλιος 1462) για να προφυλαχτεί από τους Τούρκους. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία την επέστρεψε στην Πάτρα (26 Σεπτεμβρίου 1964), που τον έχει κηρύξει πολιούχο και προστάτη της. Η μνήμη του τιμάται στις 30 Νοεμβρίου.
«Το μαρτύριο του αγίου Ανδρέα», λεπτομέρεια από μεγάλο πίνακα του κορυφαίου Ισπανού ζωγράφου Μουρίλο (Μουσείο Πράντο, Μαδρίτη).
Dictionary of Greek. 2013.